آیا نظام عدالت کیفری بین المللی در تیررس جاسوسان قرار می گیرد؟ آیا دولتها برای نفوذ ماموران اطلاعات خود به دادگاههای کیفری بین المللی سرمایه گذاری میکنند؟ با اینکه این سوالات مواردی نیست که غالبا یک شخص با آنها روبرو گردد، مقاله اخیر «جولیان بورگر» روشن میسازد چکونه ماموران اطلاعات «اداره امنیت فدرال روسیه» (FSB) به «دادگاه کیفری بین المللی برای یوگسلاوی سابق»(ICTY) جهت حمایت از «راتکو ملادیچ»، ژنرال صربی که متهم به ارتکاب جرم نابودسازی جمعی (نسل کشی) و جرایم جنگی بود و 14 سال متواری بود، به دادگاه کیفری بین المللی یوگسلاوی نفوذ کرده بودند.
بنا بر اظهارات بورگر، روسیه به ژنرال ملادیج به عنوان متحد سابق خود مینگریست که به صورت غیر منصفانهای توسط کشورهای غربی مورد تعقیب قرار گرفته بود. همچنین روسیه از نگران بود که دستگیری ملادیچ موجب افشاشدن حمایت های مسکو از «جمهوری اسپرسکا» در طول عملیات ملادیچ برای پاکسازی قومی شود. بروگر در مقاله خود توضیح داده است چگونه «میودراگ راکیچ» سربازرس تعقیب ملادیج در تلاشهایش ناکام ماند چراکه هرکسی که در تحقیق پرونده ژنرال سابق صرب همکاری میکرد از سوی ماموران روسی مورد تهدید قرار میگرفت. به عنوان نمونه «بورگر» بیان می دارد که:
راکتیچ نیز متوجه حضور و مراقبتهای FSB شده بود. در سال 2008 وی و همکارش سفری مخفیانه به دادگاه لاهه داشتند تا در مورد پرونده ملادیچ مذاکره نمایند. آنها به صورت غیر مستقیم به لاهه سفر کردند و ماموران حفاظت هلندی آنها را به صورت مخفیانه به دادگاه بردند با این حال، زمانی که از این سفر برگشتند، یکی از حامیان ملادیچ به ملاقات راکتیچ رفت و به او اخطار داد اگر به همکاری با دادگاه ادامه دهد خانودهاش در خطر خواهند بود. هیچ شکی در جدیت تهدید وجود نداشت زیرا ملاقات کننده جزئیاتی را در مورد زندگی روزمره پسر کوچک راکتیچ ارائه کرده بود.
راکتیچ که از این تهدید بسیار شوکه شده بود، همکاری خود را با دادگاه انکار نمود و اصرار ورزید که هرگز به لاهه نرفته است. اما ملاقات کننده یادداشتی حاوی اطلاعات دقیقی از زمان و درون مایه جلسه لاهه و حاضران در جلسه به راکتیچ نشان داد. به عقیده راکتیج آن زمان ترسناک ترین لحظهی زندگیش بوده است. وی بر این باور بودکه تنها ماموران FSB دارای چنان پیچیدگی و توانمندی بودند که بتوانند چنین عمیق به دادگاه لاهه نفوذ کنند.
آیا جاسوسان میتوانند به دیوان کیفری بین المللی نفوذ کنند؟
این ماجرا این سوال را مطرح می سازد که اگر جاسوسان بتوانند به ICTY نفود کنند آیا میتوانند به دیوان کیفری ببین المللی نیز نفوذ کنند؟
موضوع جاسوسی در چند قضیه در دیوان مطرح شده است. در قضیه دارفور سودان، که هیچ مامور رسمی دیوان کیفری بین المللی به آنجا راه نیافته بود، تحقیقات دیوان در مورد نابودسازی جمعی مورد ادعا واقع شده با اتهامات معمول از سوی دولت سودان مواجه گشت. دولت سودان سازمانهای مردم نهاد و مدنی و وکلای حقوق بشر فعال و حاضر در این کشور را متهم به جاسوسی برای دیوان نمود. در طول جنگ داخلی لیبی در سال 2011 میلادی، دیوان السنوسی، رییس تشکیلات اطلاعاتی و امنیتی رژیم قذافی را مورد تعقیب قرار داد. در ماههای پس از صدور قرار جلب السنوسی، چهار عضو از کارکنان دیوان بعد سفر به لیبی و تلاش برای ملاقات و مشورت با سیف الاسلام قذافی والسنوسی از سوی نیروهایی در لیبی بازداشت و متهم به جاسوسی شدند.
اکنون هیچ ادعایی مبنی بر آنکه دولتها در دیوان جاسوسی کنند مطرح نشده است. اما نمی بایست تعجب برانگیز باشد که در بعضی سطوح دولتی بخواهد در دادگاه نفوذ کند. دولتها غالبا در سازمان های بین المللی جاسوسی میکنند. مثلا به نظر میرسد جاسوسی از سازمان ملل متحد رویهای معمول و نهادینه شده است.
مرتکبان جرایم دارای متحدان و حامیانی هستند
ر دیوان کیفری بین المللی، بسیاری از متهمان که در دادرسی حاضر میشوند، مخصوصا افرادی که پیش از آن از قدرت سیاسی برخوردار بودهاند، دارای متحدان و حامیانی هستند. به طور کلیتر، دولتها میخواهند بر تحقیقات و تعقیبات قضایی که فکر میکنند مرتبط با آنهاست یا موجب تهدیداتی برای آنها می شودد، نفوذ داشته باشند.
گر FSB بتواند در ICTY جاسوسی کنند، چرا در دیوان جاسوسی نکند. روسیه برای رفتارهایی که در سال 2008 در جنگ گرجستان انجام داد زیر ذره بین است. آیا امریکا داریا نفع و علاقه ای در جمع آوری اطلاعات در مورد فرایند ارزیابی مقدماتی نسبت به وضعیت افغانستان که در دادستانی دیوان در خصوص "روشهای پیشرفته بازجویی" در افغانستان در حال انجام است نیست؟ همچنین دولت بریتانیا به دلیل ارزیابی مقدماتی دیوان در مورد ارتکاب جرایم جنگی از سوی ارتش بریتانیا در عراق بسیار نگران است. به طور خلاصه، به نظر میرسد دولتهایی که میتوانند در دیوان جاسوسی کنند انگیزهعای روشنی برای انجام جاسوسی دارند. اما انچه آشکار نیست این است که آیا و چگونه دیوان با چنین نظارتها و نفوذهایی برخورد میکند و اینکه آیا دیوان تا کنون مقابله با این برخوردها را مد نظر قرار داده است.
در عصر مراقبت و امنیت متزلزل امروزی، فرضیه اغازین ما باید این باشد که دولتها در مورد هر موضوعی که احساس میکنند لازم است اطلاعاتی جمع آوری کنند، جاسوسی مینمایند. همینطور نباید تعجب برانگیز باشد که ICTY تحت نظارت FSB در امده باشد و هیچ کس نباید متعجب شود اگر شبکههای اطلاعاتی به دیگر دادگاهها از جمله دیوان کیفری بین المللی نفوذ کنند.